Ovu pojavu karakteriše povremeni, ili trajni bol tokom seksualnog odnosa. Smatra se da se javlja kod približno 10% do 20% žena u nekom periodu života i može imati značajan negativan uticaj na mentalno i fizičko zdravlje žene, doživljaj sopstvenog tela i odnose sa partnerom, seksualnu želju i mogućnost ostajanja u drugom stanju.
Prema vremenu nastanka bola ovo stanje može postojati od prvog polnog odnosa (primarna dispareunija), ili se javlja posle perioda seksualne aktivnosti koji je bio bez bola (sekundarna dispareunija). U odnosu na lokaciju bola, bol pri odnosima se najčešće javlja ili na samom ulazu u vaginu, ili se određuje kao duboka dispareunija. Bol na ulazu u vaginu obično se javlja pri samom početku polnog odnosa, dok je duboka dispareunija bol koji se javlja kod duboke vaginalne penetracije.Određivanje mesta bola može da ukaže na određene uzroke. Kod naknadno nastalog bola nekada je od pomoći i ispitivanje u pravcu fizičke, psihosocijalne pozadine, ili mogućeg postojanja infekcije.
Ako se bol javlja na ulazu u vaginu uzrok može biti vulvodinija ili prateći vaginizam (objašnjenje pojmova u daljem tekstu). Nedostatak seksualnog uzbuđenja može biti reakcija na bol. Nedostatak prirodnog podmazivanja vagine može nastati usled poremećaja seksualnog uzbuđenja ili atrofije vagine (koja je česta kod žena u menopauzi). Ako je bol prisutan pri određenim pozama tokom odnosa, moguće je da se radi o promeni položaja materice (npr. kod tzv. zavaljene materice), ili okolnih struktura. Nekada je korisno uraditi i testiranje na polno prenosive infekcije ako je postojao nezaštićen polni odnos, uz pojačan sekret i znakove iritacije karakteristične za polno prenosive bolesti.
Anamneza koja uključuje opštu anamnezu, a zatim i ginekološku, kao i fizički pregled mogu biti dovoljni za postavljanje određene dijagnoze, ali je ipak nakada teško tačno odrediti uzrok bola. Najčešći uzroci uključuju vulvodiniju, smanjeno prirodno podmazivanje vagine tokom odnosa, bolne odnose nakon porođaja i vaginalnu atrofiju. Faktor koji doprinosi stanju je vaginizmus. Kao dodatni faktori nastanka bolnih odnosa pominju se i mlađe životno doba žene, češće urinarne infekcije, lošije opšte zdravstveno stanje, postojeći emocionalni problemi i stres kod žene. Lečenje zavisi od određenog uzroka, te može biti fizikalna terapija karličnog dna, korišćenje različitih krema i lubrikanata, ili po potrebi i hirurška terapija.
VAGINIZMUS
Vaginizmus je nehotično stezanje mišića karličnog dna koje sprečava ulazak u vaginu. Kolika je uloga bola, mišićne disfunkcije i psiholoških faktora za razvoj vaginizma se još uvek ispituje i postoji značajno kliničko preklapanje između vaginizmusa i dispareunije. Stanje se definiše ukoliko tegobe traju duže od 6 meseci. Terapija se obično fokusira na lečenje osnovnih uzroka bola u kombinaciji sa fizikalnom terapijom karličnog dna. Od značaja nekada može biti i konsultacija psihologa.
VULVODINIJA
Vulvodiniju se definiše kao neugodnost u predelu vulve, koja se najčešće opisuje kao bol koji se uglavnom javlja u odsustvu vidljivih patoloških nalaza ili specifičnog, klinički identifikovanog neurološkog poremećaja. Fizičkim pregledom vulva je normalna, ili eritematozna. Često se ne vidi izazivajući faktor i tada je bol obično kontinuiran. Nekada se dodirom mogu odrediti mesta jače bolnosti. Veću predispoziciju za nastanak vulvodinije imaju žene sa depresijom i anksioznošću.
Terapija vulvodinije još nije jasno definisana. Pominje se multidisciplinarni pristup, analgetici i lokalni anestetici, fizikalni tretman, ali i hirurška intervencija.
NEADEKVATNO PODMAZIVANJE VAGINE
Neadekvatno podmazivanje vagine dovodi do trenja i mikrotraume epitela vulve i vagine. Uzrok može biti poremećaj seksualnog uzbuđenja (različitog fizičko-psihološkog osnova), ili hronična suvoća vagine. Hronična suvoća vagine može u osnovi imati neki hormonski poremećaj (npr. disfunkcija osnove hipotalamus-hipofiza, prevremeno smanjenje funkcije jajnika, menopauza), vaskularno, ili neurološko oboljenje (npr. ateroskleroza, anemija, neuropatija, povrede nerava i kičmene moždine). Može biti i posledica neke operacije, ili zračne terapije (tzv. jatrogeni uzroci).
DISPAREUNIJA NAKON POROĐAJA
Radi se o dosta čestom poremećaju. Uzrok je u istezanju mišića karličnog dna, kao i epiziotomiji i razderotinama, koje nakon saniranja ožiljno zarastaju, što može izazvati bol pri odnosu i na ulazu u vaginu, ali i duboku dispareuniju. Takođe, tokom dojenja manja količina estrogena u cirkulaciji može doprineti suvoći vagine. Problemu doprinose i strah od odnosa zbog bola pri porođaju, kao i umor zbog brige oko bebe. Ove tegobe najčešće vremenom prođu. Ukoliko su defekti kože i sluzokože nakon porođaja veći nekada zahtevaju operativni tretman, ili u današnje vreme sve popularniju primenu lasera.
ATROFIJA VAGINE
Atrofija vagine pogađa veliki broj žena u postmenopauzi zbog smanjenja nivoa estrogena. Problem često bude i stidljivost pacijentkinje koju zbog godina bude sramota da iznese tegobe sa suvoćom u vagini i problem sa bolnim odnosima. Vremenom tokom menopauze sluzokoža vagine postaje tanja, bleđa, suva, glatka i manje elastična. Zbog toga su odnosi često neprijatni i bolni.
U terapiji od pomoći mogu biti različita sredstva za lokalnu upotrebu u vidu gelova, kremova, vaginaleta i slično. Ona mogu biti na prirodnoj bazi, ili sadržati i estrogen. Ponekad se simptomi smanjuju i u okviru sistemske hormonske supstitucione terapije, koju žena dobija obično i zbog postojanja određenih sistemskih postmenopauzalnih tegoba, svakako nakon konsultacije sa svojim ginekologom.
Comments